„To źródło radości, które przynosi choremu jazda konna jest rzeczywiście godną pożądania rozrywką, z której lekarz może odnieść praktyczne korzyści”.
Hipoterapia jest formą rehabilitacji, w której jako współterapeuta wykorzystywany jest koń. Koń bowiem może być dla człowieka nie tylko źródłem siły, rozrywki, wzruszeń ale i zdrowia.
Dobrze prowadzona hipoterapia działa na pacjenta jednocześnie na poziomie ruchowym, psychicznym, sensorycznym i społecznym. Celem terapii z koniem i terapii jazdą konną jest przywrócenie osobom niepełnosprawnym lub z pewnymi dysfunkcjami sprawności fizycznej i psychicznej w możliwym dla nich do osiągnięcia zakresie.
ODDZIAŁYWANIE HIPOTERAPII:
Kodowanie w mózgu prawidłowego wzorca ruchu miednicy podczas chodu
Działanie to często nazywane jest „nauką chodzenia bez chodzenia”. Wraz z wyprostem kręgosłupa, poprzez wyrównanie jego naturalnych krzywizn, wzdłuż kręgosłupa przebiegają impulsy ruchowe pochodzące z grzbietu końskiego. Ruchy konia przenoszą na środkowe partie ciała osoby na nim siedzącej (tj. miednica, stawy biodrowe i część lędźwiowa kręgosłupa) wzorce typowe dla chodu człowieka w postawie wyprostowanej.
Normalizacja napięcia mięśniowego
Wiele osób korzystających z hipoterapii cechuje zbyt silne lub obniżone napięcie mięśni ciała. Prawidłowe ułożenie na koniu i rytmicznie kołyszące ruchy konia sprawiają, że dochodzi do znormalizowania tego napięcia.
Doskonalenie równowagi i koordynacji, a także orientacji w przestrzeni, schematu własnego ciała i poczucia rytmu
Trudno wyobrazić sobie by wykorzystanie jakiegokolwiek sprzętu rehabilitacyjnego tak dobrze stymulowało poczucie równowagi i koordynacji jak jazda na końskim grzbiecie. Gdy człowiek jedzie na koniu jego ciało poddawane jest ruchowi aż w trzech wymiarach (z góry na dół, na boki oraz do przodu i do tyłu). Dzięki stymulacji układu hormonalnego i wegetatywnego, jazda konna poprawia krążenie, oddychanie, pracę jelit a nawet pracę układu odpornościowego
Stymulacja i normalizacja czucia powierzchniowego
Temperatura ciała konia jest o ok. 1oC wyższa od temperatury ciała człowieka. Jazda na koniu na oklep daje efekt rozgrzewającego masażu nóg i miednicy. Dotyk końskiej sierści, łaskotanie grzywy, rozmaitość kształtów, odgłos kroków, przyjazne parskanie i mile kojarzony zapach stymulują zmysły dotyku, słuchu, wzroku i węchu. Towarzyszy temu ciągłe wytrącanie z równowagi i konieczność jej natychmiastowego odnajdywania, jeżeli nie chcemy zbyt prędko rozstać się z tym bogactwem wrażeń.
Zwiększenie poczucia własnej wartości.
Koń oddaje do dyspozycji osoby niepełnosprawnej swoje cztery zdrowe nogi stwarzając tym samym nieograniczone możliwości lokomocyjne. Takie przeszkody jak odległość, nierówność terenu, piasek czy woda przestają istnieć. Jest to przeżycie piękne i niezapomniane. Każdy kto siedział kiedyś na koniu wie, że świat z końskiego grzbietu wygląda przecież zupełnie inaczej. Koń daje ludziom o różnym stopniu niepełnosprawności możliwość uprawiania sportu. Oznacza to dla nich również możliwość funkcjonowania w normalnej społeczności i przezwyciężania ograniczeń własnego ciała a czasami i umysłu.
Zmniejszanie zaburzeń emocjonalnych.
Kontakt z koniem przyczynie się do pozytywnych zmian w zachowaniu, mających charakter indywidualistyczny, psychologiczny, psychoterapeutyczny, społeczny. Dzięki tak bliskiemu kontaktowi pacjenta z koniem, angażowany jest cały człowiek jako istota cielesna, duchowa, umysłowa i społeczna. Koń wyzwala emocje. Od strachu po miłość. Uczy wrażliwości i opiekuńczości ale także stanowczości i umiejętności podejmowania szybkich decyzji.
Rozwijanie pozytywnych kontaktów społecznych.
Dzieci niepełnosprawne bardzo często oprócz cierpienia spowodowanego chorobą doświadczają dodatkowo bólu, który związany jest z poczuciem społecznego odrzucenia. Rytmiczne pobudzające ruchy towarzyszące jeździe konnej wzmagają wydzielanie hormonów (szczególnie adrenaliny), stymulujących układ wegetatywny. Następuje wyraźny wzrost aktywności ruchowej, koncentracji uwagi i dobrego samopoczucia. Radość z poskromienia tak wielkiego zwierza jak koń wywołuje w małych pacjentach chęć podzielenia się tą radością z całym światem. Koń żywy i reagujący na otoczenie wymaga od osoby niepełnosprawnej aktywności, nie pozwala jej na pozostanie biernym, jak to bywa w niektórych innych formach terapii. Osoby niepełnosprawne, szczególnie dzieci poddawane żmudnemu i systematycznemu usprawnianiu często ulegają zniechęceniu i nie chcą współpracować z terapeutą. Problemu tego nie obserwujemy podczas zajęć z hipoterapii. Tutaj zaangażowanie pacjenta w terapię jest olbrzymie i nieprzemijające. Trud usprawniania staje się prawie niezauważalny, a sama terapia przez swoją atrakcyjność jest jednocześnie nagrodą. Te pozytywne emocje udaje się niekiedy przenieść na zajęcia odbywające się przed lub po hipoterapii. Obcowanie z koniem i jego otoczeniem nie tylko wzbogaca wiedzę pacjenta o świecie, ale uczy go również samodzielności, odpowiedzialności i współpracy z innymi.
Formy hipoterapii
terapeutyczna jazda konna - pacjent bez wykonywania jakichkolwiek ćwiczeń poddawany jest ruchom konia w różnych pozycjach (np. w siadzie przodem, tyłem, w leżeniu)
fizjoterapia konna - poza terapeutyczną jazdą konną pacjent wykonuje pod okiem fizjoterapeuty ćwiczenia w różnych pozycjach
model neurofizjologiczny - najważniejsza jest prawidłowa pozycja siedząca i prawidłowy ruch, ich jakość,
model funkcjonalny - najważniejsza jest funkcja, na drugim planie przestrzeganie pozycji i ruch
terapia kontaktem z koniem - której istotą jest emocjonalny kontakt pacjenta z koniem, sytuacja terapeutyczna, a nie sama jazda (pacjent może w ogóle nie siedzieć na koniu)
prowadzona na koniu - stosujemy ją u dzieci potrafiących samodzielnie siedzieć, ale mających problemy psychiczno-emocjonalne (dzieci autystyczne, upośledzone umysłowo, nadpobudliwe, z zaburzeniami zachowania, z zaburzeniami psychicznymi),
prowadzona przy koniu - stosowana u dzieci nie potrafiących samodzielnie siedzieć, u dzieci ze wszystkimi przeciwwskazaniami oprócz nietolerancji konia przez dziecko i uczulenia na konia
Ponadto wyróżnia się:
jazdę konną rekreacyjną i sportową osób niepełnosprawnych - nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i ma aspekt terapeutyczny. Umożliwia aktywność sportową osobom niepełnosprawnym, wyrabia u nich nawyk i potrzebę aktywnego spędzania wolnego czasu w kontakcie ze zwierzęciem i przyrodą
woltyżerkę pedagogiczno-terapeutyczną - zalecaną w przypadkach zaburzeń integracji sensorycznej
Dla kogo hipoterapia?
dla osób z problemami neurologicznymi:
mózgowe porażenie dziecięce (mpd)
po przebytej chorobie Heinego - Medina,
po przepuklinie oponowo – rdzeniowej (wodogłowie)
choroba Parkinsona,
choroby mięśni
neuropatie
dla osób z problemami ortopedycznymi:
wrodzone ubytki kończyn lub amputacje,
skoliozy,
koślawość bioder i kolan,
kręcz karku
dla osób z problemami natury psychicznej i społecznej:
autyzm,
zespół Downa,
upośledzenie umysłowe,
nerwice,
osoby niewidome
osoby głuchonieme
nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD)
zaburzenia zachowania,
trudności szkolne wynikające z zaburzeń integracji zmysłów i typu dyslektycznego.
DOROŚLI
Stwardnienie rozsiane
Stany po udarze
Stany po urazach czaszkowo – mózgowych
Zaburzenia psychiczne i emocjonalne
Uzależnienia
Patologie społeczne
Otyłość
PRZECIWWSKAZANIA DO HIPOTERAPII:
Uczulenie na sierść, pot lub zapach konia
Nie wygojone rany
Nietolerancja formy leczenia przez pacjenta, np. niepohamowany lęk
Schorzenia okulistyczne - wymagana konsultacja
Pogorszenie stanu w zespołach neurologicznych, stanach po urazach czaszkowo-
mózgowych, ADHD, chorobach mięśni
Brak kontroli głowy w rozwoju motorycznym
Podwyższona temperatura
Ostre choroby infekcyjne
Padaczka
Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim
Zaburzenia mineralizacji kości (osteoporoza)
Utrwalone deformacje i zniekształcenia, przykurcze, ograniczenia zakresu ruchu układu kostno-stanowego, np. zwichnięcia w stawach biodrowych.
Przy padaczce, osteoporozie i schorzeniach okulistycznych możliwe jest uczestniczenie w zajęciach z hipoterapii jedynie po konsultacji z lekarzem specjalistą.
Hipoterapia, rekreacja jazdą konną i jazda konna, jako sport dla osób niepełnosprawnych może być wykonywana tylko za zgodą lekarza, który zaświadcza o braku przeciwwskazań do tego rodzaju terapii lub aktywności ruchowej osoby niepełnosprawnej.
Zajęcia z osobami niepełnosprawnymi na koniu powinni prowadzić odpowiednio do tego przygotowani specjaliści z zakresu rehabilitacji i instruktorzy hipoterapii.
tekst: Małgorzata Szczygieł
PZDR Ropczyce